Kitaplar ve İrlanda

Geçtiğimiz cuma günü iş çıkışında ne zamandır gitmediğim ve gittiğimde kitaplar arasında uzunca vakit geçirdiğim 'Eason' adında kitap ve kırtasiye ürünleri satan bu mağazaya geldim. Elime aldığım ilk kitapta ilk sayfada yer alan bu yazı tebessüm ettirdi..

"Dünyada iki tip insan vardir İrlandalı olanlar ve İrlandalı olmak isteyenler." 

Ve tüm hafta boyunca biriktirdiğim ekmekler sahiplerini buldu...

IRLANDA DA YER ISIMLERI

İrlanda'daki yer isimlerinin büyük bir kısmı İrlanda'nın kendi resmi dilinden (Galce) İngilizce'ye çevrilmiştir. Galce yer isimlerinin İngilizce karşılıkları arasında hiçbir bağlantı yoktur, tamamen farklıdır. 

Buna rağmen tabelalarda herhangi bir yer isminin hem İngilizce hem de İrlandaca karşılığına rastlayabilirsiniz.

İrlanda’da birçok yer isminin kökeni Hristiyanlık öncesi döneme dayanır. İrlanda'nın kuzey bölgesindeki isimler ise Normandiyalılar (Anglo-Normans) adaya geldikten sonra belirlenmiştir.

İrlanda kökenli birçok yer isminin tam olarak nereden geldiğini, bölgeye neden o ismin verildiğini anlamak ve bulmak hatta birçoğunu telaffuz etmek bile zordur.

Örneğin Swords, Inch, Camp, Ovens, Knock isimleri neden belirli bölgeler için kullanılmış?

İrlanda’dasınız ve yolda herhangi birine Graiguenamanagh'a veya Kilmacanogue'ye nasıl gidebilirim diye soracaksınız nasıl telaffuz edersiniz?

Örneğin yukarıdaki tabelada en üstte bulunan "Tuloch Mhor" İrlanda resmi dilinden "Tullamore" olarak İngilizceye çevrilmiştir. Anlam olarak bir bağlantı olmadığına göre sanırım birçok yer ismi ses benzeşmesine göre çevrilmiştir.

Ayrıca çok az bir yüzdelik dilimde olsa dahi İrlanda yerel dilinin konuşulduğu küçük kasabalarda sadece İrlandaca yazılmış tabelaları görebilirsiniz.

Çoğu İrlanda yer ismi ön-ek ve son-ek olmak üzere iki kısımdan oluşur. Birçok ön-ek'i aynı son-ek'i farklı yer isimleri ile karşılaşabilirsiniz veya tam tersi. Türkiyeden örnek verecek olursak Mecidiyeköy, Ortaköy, Sefaköy veyahut Topkapı, Ahırkapı, Azapkapı gibi. 

"Abbey" ile başlayan yer isimleri

İrlandaca karşılığı "Mainistir" Türkçede ki karşılığı Manastır veya Tapınak olan bu yer ismi verildiği bölgenin Manastır, Kilise veya Tapınak olarak gelişmişliğini gösterir. 

• Abbeyfeale Mainistir na Feile

'Feile' İrlandada bir nehir ismidir. 'Feale Nehri tapınağı' anlamına gelmektedir.

• Abbeyshrule Mainistir Shruthla

'Sruthla' kelimesinin ingilizce karşılığı 'Stream' yani Akarsu veya Akıntı demek. 'Akarsu Tapınağı' anlamına gelmektedir.

"Ard" ile başlayan yer isimleri

Manası yükseklik veya zirve anlamına gelmektedir. İrlanda da herhangi bir yerde "Ard" ile başlayan bir tabela ile karşılaşırsanız büyük ihtimal bir tepenin üzerindesiniz veya oraya yaklaşıyorsunuz demektir. 

• Ardagh Ardach

-ach eki Alan anlamına gelmektedir. Ardagh ise yüksek alan demektir.

• Ardfert Ard Fhearta

Fhearta kelimesinin dilimizde ki karşılığı Mezarlık'tır.  Ardfert ise 'Yüksek mezarlık alanı' demektir.

"Bally" veya "Ballina" ile başlayan yer isimleri

Hemen hemen bir çok yerde Bally veya Ballina ile başlayan bir çok yer isimleri görebilirsiniz.

• Baile - Şehir, Alan veya Yer
• Baile na - Kasaba veya Şehir
• Beal - Kavşak veya Nehir anlamına gelmektedir.

 

                                                                                               

Paskalya Bayramı (Easter Day)

Paskalya Bayramı nam-ı diğer Easter Day, adını baharı simgeleyen eski Pagan tanrıçası Ostara'dan almıştır. Tavşan ve yumurta bereketin sembolüdür. İrlanda'da Easter Day hazırlıkları aylar öncesinden başlar. Tüm marketlerin raflarında renk renk, boy boy Paskalya yumurtaları ve tavşanları yerlerini alır. 
40 günlük bir orucun ardından Nisan ayından önceki son perşembe akşamı ayinler başlar ve cumartesi akşamı arefe günü olarak kabul edilir.
Good Friday Hz. İsa'nın çarmıha gerildiği gün Easter Day ise müslümanlara göre Hz. İsa'nın Allah katına ulaştığı Hristiyanlara göre ise ölüp yeniden dirildiği gün. Farklı Hristiyan mezheplerine göre farklı kutlanış şekilleri vardır. 
Katolik kiliselerinde, Paskalya gecesi ayininde Paskalya mumları yakılır, kutsal kitaptan bölümler okunur, ilahiler söylenir ve vaftiz törenleri yapılır. 


Paskalya Bayramı bahara denk geldiği için diğer yandan bahar kutlaması niteliğide taşırmış. Easter Sunday günü herkes en güzel en temiz kıyafetlerini giyip herkes ailesiyle birlikte o gün için özel yaptıkları yemekleri yerlermiş. İnsanlar birbirlerine çikolatadan yapılan yumurtları ve tavşanları hediye ederler ve ev halkı tarafından saklanan yumurtaları çocuklar bulmaya çalışırlarmış.
Yumurta boyamak Katoliklerin adeti olarak kabul edilir. Yüzyıllar önce çok tanrılı dönemde Avrupa'da, gece ile gündüzün eşit olduğu günde süslenen yumurtalar bir sonraki yılın bereketli geçmesi için sunaklara bırakılırmış. Hristiyanlık sonrası rahipler, onların inancına göre Hz. İsa'nın yeniden dirilişi ile bu adeti birleştirip ve Easter'da yumurta süsleme ve dağıtmayı bir gelenek haline getirmişlerdir.

Paskalya demişken Pancake Day'den bahsetmeden geçemeyeceğim. Malumunuz üzere Hristiyanların 40 günlük oruçları Pancake Day ile başlıyor. 

Krep Günü (Pancake Day)
Pancake Tuesday ya da Shrove Tuesday olarakta bilinir.
Hristiyanların oruç süresince tereyağı ve yumurta yemeleri yasakmış. Hatta bu yılki Krep gününde tesadüfen dinlediğim bir radyo programında o gün için özellikle binlerce yumurta kırılıp pancake yapılırmış. Krep gününün yaklaştığı vakitlerde marketlerde hazır krepler ve krep karışımları raflarda hemen yerini alır. 

Eskiden İngilterede Krep Günü yarım gün tatil olarak kabul edilirmiş. Gündüz 11 sularında kilisenin çanlarıyla beraber Krep Günü festivalleri başlarmış ülkede. Hatta bir rivayete 1445 yıllarında Buckinghamshire'de yaşayan Olney adında bir bayan tavada kreplerini pişirirken kiliseden gelen çan seslerini duyunca ayini kaçırmamak için üzerinde önlüğü ve elinde tavasıyla evinden koşarak kiliseye gider ayine katılır ve o günden sonra bu olay bir gelenek haline dönüşür. 
Günümüzde ise İngiltere'nin çeşitli şehirlerinde Krep Gününde yarışmalar yapılır elinde tavası ve krebi olan bayanlar koşarmış. 
Yarışmanın kuralları ise krebi üç defa havaya atarak çevirmek ve aynı anda koşmak ve bir diğer şartı ise başına eşarp örtmek ve önlük giymekmiş. Krebi, çanı çalan görevliye ilk teslim eden kişi birinci olarak kabul edilirmiş. 
İnanışa göre krepler o akşam saat 8'den önce yenmeliymiş aksi takdirde uğursuzluk getirdiğine inanılırmış.